Merhaba bu yazımızda sizlerle özel eğitim nedir ? Özel gereksinimli birey kimdir? Özel gereksinim türleri nelerdir? gibi sorulara cevabı arayacağız.
Özel Eğitim Nedir ?
Özel Eğitim Nedir Kısaca Tanım
Kısa bir tanımla tanımlayacak olursak özel eğitim özel gereksinimi olan çocuklara verilen eğitimdir diyebiliriz. Dünyada ve ülkemizde özel eğitim, eğitim programı içerisinde her zaman önemli bir yer tutmaktadır. Çünkü özel gereksinimli bireylerin var olan eşitsizliklerinin ortadan kaldırılması temel bir ihtiyaçtır.
Özel Eğitim Nedir Tanımı
Türkiye’de özel eğitim hizmetlerini düzenleyen Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğidir. Özel eğitim yönetmeliğindeki Özel Eğitim tanımına göz atacak olursak burada “Bireysel ve gelişim özellikleri ile eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından anlamlı düzeyde farklılık gösteren bireylerin eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak üzere geliştirilmiş eğitim programları ve özel olarak yetiştirilmiş personel ile uygun ortamlarda sürdürülen eğitim” şeklinde bir tanım görürüz.
Yönetmelikteki tanıma göz gezdirdiğimizde ise anlamlı düzeyde farklılık ifadesi ile karşı karşıya kalıyoruz. Anlamlı düzeyde farklılık bilimsel ölçüt araçlarıyla bireyin yaşıtlarından 2 yıl ileride ya da 2 yıl geride olması durumudur.Örneğin 10 yaşındaki Ali’nin halen okuma ve yazma öğrenmemiş olması anlamlı bir farklılık oluşturur. Fakat 7-8 yaşındaki Ayşe’nin okuma ve yazma öğrenememiş olması anlamlı bir farklılık oluşturmaz. Buradan sonuçla çocuğun eğer yaş düzeyinin 2 sene üstünde veya 2 sene altında becerilere sahip olması özel eğitim ihtiyacı doğurur diyebiliriz.
Ayrıca yönetmelikteki tanımda özel geliştirilmiş eğitim programı ve özel olarak yetiştirilmiş personel ifadesi ile karşılaşıyoruz. Özel geliştirilmiş program olarak anlatılan kavram Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı ( sitemizdeki örnek Bep planlarına ulaşmak için tıklayınız.), özel olarak yetiştirilmiş personel ifadesi ise Özel Eğitim Öğretmeninin ifade etmektedir. Yani Türkiye’de yapılan her özel eğitim faaliyetinde mutlaka özel gereksinimli öğrenci için bir program hazırlanmalı ve bu program özel olarak yetişmiş bir öğretmen tarafından uygulanmalıdır.
Özel Eğitimde Amaç Nedir ?
Özel eğitimde en temel amaç bireyi geleceğe ve topluma hazırlamaktır. Özel eğitim faaliyeti yürüten bir eğitim kurumunun temel amacı bireyin yetersizliğinin bir engele dönüşmemesidir.
Özel Gereksinimli Bireyler Kimlerdir ?
Özel gereksinim son dönemlerde bir çatı kavram olarak kullanılmaktadır. Özel gereksinim kavramını yaşıtlarından gelişim açısından olumlu ve olumsuz düzeyde farklı olan bireyler için kullanıyoruz. Özel gereksinim sadece yetersizliği olan bireyler için geçerli bir kavram değildir. Örneğin okulda özel yeteneğinden dolayı eğitim ortamından faydalanamayan normal üstü zekaya sahip bir bireyde özel gereksinimli birey olarak tanımlanabilir.
Özel Eğitim Temel Kavramlar( Engellilik, Yetersizlik, Zedelenme)
Özel eğitim tanımını anlamak için mutlaka bazı kavramları bilmek gerekiyor. İsterseniz sırayla bu kavramlara da değinelim.
Engellilik; Organlardaki bir zedelenme sonucunda bireyin bir yetersizlikten etkinlenme durumu ve bu sebeple bireyin çevresiyle etkileşiminin kısıtlanmasıdır.
Zedelenme; Bireyin doğum öncesinde,doğum esnasında veya doğum sonrasında organlarında bir hasar meydana gelmesi sonucu organların işlevini yitirmesi veya organların işlevlerinde kayıpların oluşmasıdır.
Yetersizlik; Organların işlev kaybı sonucu kişinin yaşamındaki işlevlerden mahrum kalmasıdır.
Bu tanımlarımıza örnek oluşturucak olursak;
7 yaşında Menenjit hastalığı geçiren Ahmet yoğun ateş sonucunda bilişsel işlevlerinde belirli kayıplar yaşamıştır. Ahmet’in menenjit hastalığı sonucu ateşlenmesi zedelenme, bu ateşlenme sonucunda bilişsel işlevlerinin kaybetmesi yetersizlik, bilişsel işlevlerin kaybı sonucu 5.sınıfa gelmesine rağmen hala okuma yazma öğrenememesi ise bir engeldir.
Engel/Engellilik Kavramı
Burada engel kavramına biraz dikkat çekmek gerekiyor. Aslında engel kavramını oluşturan özel gereksinimi olmayan bireylerdir.
Her yetersizlik bir engel oluşturmayabilir. Birey yetersizlik alanı sebebiyle oynaması gereken toplumsal rolleri oynuyamıyor ise o zaman bir engel oluşmuş diyebiliriz.Örneğin bedensel yetersizli sahibi yürüme işlevinde güçlük çeken birey kaldırımın kenarına araçların yanlış park etmesi sonucu evine tek başına gidemiyorsa bu bir engeldir. Bu engeli oluşturan ise toplumun ta kendisidir.
Ya da bedensel yetersizliğe sahip bir öğrenci spor salonunda bir engel durumu yaşarken kendi sınıfında gayet başarılı bir öğrenci olabilir. Bu öğrenci spor salonunda bir engel yaşarken sınıf ortamında herhangi bir engel yaşamamaktadır.( bknz. Stephen Hawking)
Özel eğitimdek yeni bakış açılarında yetersizliğin bireyin toplumsal yaşam ve aktiviteye katılmasındaki aksaklıkları yetersizlik toplumun diğer üyeleri tarafından
Özel Gereksinimli Bireylerin Adlandırılması
Özel eğitim alanındaki gelişmeler toplum tarafından özel gereksinimli bireylere verilen isimlerinde daha doğru bir şekilde değişmesine sebep olmuştur.Yazımızı okuyanlar arasında daha önceki yıllarda doğmuş olanlar ne söylemek istediğimi daha iyi anlayacaktır. Toplumlar kendilerini geliştirmedikleri zamanlarda farklılıklara karşı gerçekten acımasızca davranıyorlar.
İsterseniz özel gereksinimli bireylere nasıl seslenmemiz ve hitap etmemiz gerekiyor ? ve nasıl seslenmemiz gerekiyor ? tablomuzda inceleyelim.
| Yanlış Adlandırmalar | Doğru Adlandırmalar |
| Kör | Görme Yetersizliği Olan Birey |
| Sakat | Bedensel Yetersizliği Olan Birey |
| Gerizekalı | Zihinsel Yetersizliği Olan Birey |
| Engelli | Özel Gereksinimli Birey |
| Dilsiz | Dil ve Konuşma Yetersizliği Olan Birey |
| Özürlü | Özel Gereksinimli Birey |
Özel Yetenekli/ Üstün Zekalı Bireyler
Bu kavram ise özel gereksinim için diğer uçta bulunuyor.Akranlarına nazaran belirli bazı alanlarda yüksek performans gösteren bireyler genellikle eski ismiyle üstün zekalı yeni adıyla özel yetenekli olarak sınıflandırılıyor. Üstün zekalı birey kavramının da bir etiket oluşturulduğu düşünüldüğü için artık genel olarak üstün yetenekli birey kavramını kullanıyoruz.
Özel yetenekli kavramı MEB tarafından ” yaşıtlarına göre daha hızlı öğrenen,yaratıcılık,sanat,liderliğe ilişkin kapasitede önde olan, özel akademik yeteneğe sahip soyut fikirleri anlayabilen, ilgi alanlarından bağımsız hareket etmeyi seven ve yüksek düzeyde performans gösteren birey” olarak tanımlanmaktadır.
Özel yetenekli bireyler ülkemizde BİLSEM sınavı ile alan BİLSEM okullarında destekleyici eğitim görmektedir. Daha detaylı bilgi için bilsem kategorimize bakabilirsiniz.Ayrıca özel yetenekli öğrenciler ve bir çok farklı özel eğitim hakkındaki bilgiye öğretmen kategorisi özel eğitim ve veli kategorisi özel çocuklar kısmından erişebilirsiniz.
Özel Gereksinim Türleri,Yaygınlığı ve Sınıflandırılması
Özel gereksinimli bireyler arasında yetersizliğe sahip olanlar Dünya Sağlık Örgütü (WHO) araştırmasına göre dünya nüfusunun %10’luk dilimini oluşturmaktadır. Ülkemizde ise AÇSHB’nın (Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı) yaptığı araştırmaya göre 2019 yılında yetersizlik sahibi olan erkek birey sayısı 1.384.054 kadın birey sayısı ise 2.448.354’tür.
Yetersizlik türlerinin ise nasıl dağılım gösterdiğine tablomuzdan bakabiliriz.
| Yetersizlik Türü | Kişi Sayısı |
| Süreğen Hastalık | 1.102.211 |
| Zihinsel | 518.279 |
| Ortopedik | 387.044 |
| Görme | 284.366 |
| İşitme | 232.056 |
| Ruhsal ve Duygusal | 209.653 |
| Dil Konuşma | 42.558 |
| Diğer | 59.012 |
Yetersizlik türleri hakkında ülkemizde hiç bir kaynağa dayanmayan anlamsız sayılar bulunmaktadır. Bu sayıların hiç bir geçerliliği yoktur. Örneğin Otizm konusundan elimizde net bir veri bulunmamaktadır.
Yetersizlik ve Özel Gereksinim Nasıl Meydana Gelebilir ?
Bir yetersizik türünün nasıl meydana gelebileceği ve nedenlerini tablomuzdan inceleyebilirsiniz.Yetersizliklerin bir bölümünün nasıl ortaya çıktığı ile ilgili net veriler bazen bulunamayabilir.Yine de biz yetersizlik nedenlerini doğum öncesi,doğum esnası ve doğum sonrası olmak üzere 3’e ayırıyoruz.
| Doğum Öncesi | Doğum Esnasında | Doğum Sonrasında |
| Kalıtım | Erken-geç veya zor doğum | Ateşli Hastalık |
| Annenin Geçirdiği Hastalık | Çocuğun ters gelmesi | Kızamık |
| Çeşitli Kazalar | Göbek bağı dolanması | Kabakulak |
| Yanlış İlaç Kullanımı | Oksijensiz Kalma | Menenjit |
| Radyasyon | Kazalar |
Özel Gereksinim Türlerinin Sınıflandırılması
Yetersizlik türleri ABD’de çıkarılan IDEA adlı yasanın tanımladığı ölçüde bugün tanımlanmaktadır.Bu yetersizlik türlerini sınıflandıracak olursak;
- Öğrenme Güçlüğü
- Dil ve Konuşma Bozukluğu
- Zihinsel Yetersizlik
- Duygusal ve Davranışsal Bozukluk
- Çoklu Yetersizlik
- İşitme-Görme Kaybı
- İşitme Güçlüğü
- Ortopedik Bozukluk
- Süreğen Hastalık
- Görme Yetersizliği
- Otizm
- Travmatik Beyin Hasarı
- Gelişim Geriliği
- Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Bir de bu listeye özel yetenekli çocukları ekleyebiliriz.
Özel Yetenekli Çocukların Sınıflandırılması
Özel yetenekli çocukların sınıflandırılması ve tanısıyla ilgili iki farklı görüş mevcuttur. İlk görüşte özel yetenekli çocukların Iq puanıyla bir zeka testine tabii tutularak sınıflandırılması gerektiği belirtilirken.Diğer görüşte ise özel yetenekli tanısının sadece zeka puanı ile değil yaratıcılık,sosyal liderlik, üst düzey psiko- motor beceriler ile de değerlendirilebileceği belirtilmiştir. Yapılan çalışmalarda Türkiye nüfusunun yüzde 2’sinin özel yetenekli olduğu görülmüştür.
Okul Psikolojik Danışmanı, Rehberlik Öğretmeni, Europass Onaylı Oyun Terapisti, Europass Onaylı Çocuk Resimleri Analisti
Henüz yanıt yok.